Ελευθέρια, “Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά !”

Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

1919-2019. Επέτειος εκατό χρόνων Ελεύθερης Ξάνθης

«?ο πόλεμος τελείωσε την ημέραν, καθ΄ ην η ανακωχή ήλθεν να καθιερώση την νίκην των Συμμάχων. Η παραχώρησις της Θράκης εις την Ελλάδα θα είναι η δικαία αμοιβή δια την λαμπράν συμμετοχήν του ελληνικού στρατού εις τας εν Ανατολή επιχειρήσεις». Αυτά γράφει ο Αρχιστράτηγος της Ανατολής Φρανσουά ντ΄ Εσπεραί στις 2 Οκτωβρίου 1919 στο τηλεγράφημά του προς τον Έλληνα αρχιστράτηγο Λεωνίδα Παρασκευόπουλο, ο οποίος παρέμενε με την ΙΧ Ελληνική Μεραρχία στην περιοχή Μπούκια, κοντά στο Παρανέστι, περιμένοντας εντολές. Αμέσως ξεκίνησε η πορεία της ΙΧ Μεραρχίας προς την Ξάνθη, στην οποία και εισήλθε στις 4 Οκτωβρίου 1919.

100 χρόνια πέρασαν από τότε, ένας αιώνας ελευθερίας. Η ανάδειξη της σημασίας της 4^ης Οκτωβρίου 1919 σε μια εποχή που προάγει τη λήθη μάλλον, παρά τη μνήμη, συναρτάται αναγκαία με τη σκιαγράφηση της λιτανείας των βασάνων του ακριτικού αυτού τόπου και των ηρωικών του κατοίκων. Χρέος μας να θυμηθούμε τα γεγονότα και κυρίως να τιμήσουμε τους ανθρώπους στους οποίους οφείλουμε την ελευθερία μας. Μια σύντομη, λοιπόν ιστορική αναδρομή, προφυλάσσει από τους κινδύνους μιας επιφανειακής επετειολογίας, φωτίζει τις ιδιαίτερες συνθήκες υπό τις οποίες επιτεύχθηκε η απελευθέρωση της γενέθλιας γης και καταδεικνύει το αλώβητο φρόνημα και την άφθαρτη εθνική συνείδηση αυτών που τάχθηκαν να φυλάνε Θερμοπύλες.

Η πολύπαθη περιοχή της Δυτικής Θράκης ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία από το β΄ μισό του 14^ου αι. έως και το 1912. Ύστερα από 530 χρόνια, τον Οκτώβριο του 1912, στα πλαίσια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου, η Ξάνθη απελευθερώθηκε από τα βουλγαρικά στρατεύματα, που τότε ακόμα ήταν συμμαχικά. Στη συνέχεια, όμως, αυτά μεταβλήθηκαν σε στρατεύματα κατοχής, υλοποιώντας τη λεγόμενη «πρώτη βουλγαρική κατοχή»της Ξάνθης, που διήρκεσε 8 μήνες.

Τον πόνο των κατακτημένων τραγούδησε το Φωνητικό Σύνολο Ελληνικής Παραδοσιακής Μουσικής υπό τη διεύθυνση του μουσικού κου Συμεών Κανάκη (αναλυτικά στο πρόγραμμα).

Δεν υπάρχει πόλη ή χωριό της Δυτικής Θράκης που να μη γεύτηκε τη μισαλλοδοξία και τον φανατισμό των Βουλγάρων. Το μένος τους στράφηκε προς τον κλήρο και τους ορθόδοξους ναούς. Συγκεκριμένα στην Ξάνθη, οι ναοί του Τιμίου Προδρόμου, των Ταξιαρχών, του Ακαθίστου Ύμνου, του Αγίου Γεωργίου, των Αγίων Αποστόλων και του Αγίου Κήρυκος, τα μοναστήρια των Ταξιαρχών, της Παναγίας Καλαμούς και της Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας υπέστησαν λεηλασίες και πυρπολήσεις. Τον γκρίζο ουρανό αυτής της εποχής σκιαγραφούν τα τραγούδια, ερμηνευμένα από το μουσικό σύνολο του μουσικού κυρίου Κωνσταντίνου Χίζαρη (δ. πρόγραμμα).

Κατά τον Β΄ Βαλκανικό Πόλεμο, τον Ιούλιο του 1913, οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις κατέλαβαν την Ξάνθη για πρώτη φορά. Λίγο πριν, οι Βούλγαροι, βλέποντας ότι ο στρατός τους υποχωρεί, συνέλαβαν Έλληνες από τις πόλεις και τα χωριά της Θράκης, ανάμεσά τους και τον μητροπολίτη Άνθιμο, και τους μετέφεραν ως ομήρους στα ντουρντουβάκια, τα τάγματα εργασίας στο εσωτερικό της Βουλγαρίας. Ο δημοσιογράφος Νικόλαος Σιμόπουλος της εφημερίδας «Καιροί» έγραφε: «Τα όσα υπέστησαν οι Ξάνθιοι είναι αδύνατον να περιγραφώσι. Βασανιστήρια, ατιμώσεις, βουλγαροποιήσεις, λεηλασίαι, ξυλοκοπήματα και εκβιασμούς. Αν δε δεν παρεδόθη εις ερείπια η ωραία πόλις που κατεργάζεται τον φημισμένον καπνόν, τούτο οφείλεται εις την ραγδαίαν προέλασιν του ελληνικού στρατού». Στις 13 Ιουλίου η 8^η Ελληνική Μεραρχία υπό τον στρατηγό Ματθαιόπουλο εισήλθε στην Ξάνθη, την οποία και απελευθέρωσε. Ακολούθησε η απελευθέρωση της Κομοτηνής, ενώ ταυτόχρονα αγήματα που αποβιβάστηκαν από πολεμικό πλοίο στην Αλεξανδρούπολη, τότε Δεδέαγατς, προωθήθηκαν μέχρι το Σουφλί. Όμως, η ελεύθερη περίοδος αποδείχθηκε ιδιαίτερα σύντομη, καθώς κράτησε 15 μόνο ημέρες.

Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου, με την οποία τελείωσε ο Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος, παραχώρησε τη Δυτική Θράκη στη Βουλγαρία. 1913-1919. Έξι χρόνια κράτησε η δεύτερη βουλγαρική κατοχή, ιδιαίτερα σκληρή και επώδυνη, με διωγμούς και αρπαγές περιουσιών που ανάγκασαν μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού να εγκαταλείψει τη Θράκη και να περάσει στην Ανατολική Μακεδονία. Το ψήφισμα που απέστειλε ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο Ξάνθης προς τον βασιλιά Κωνσταντίνο φανερώνει την αγωνία των Ξανθιωτών: «Ικετεύομεν Υμετέραν Μεγαλειότητα και εξορκίζομεν εις ψυχήν Εθνομάρτυρος Πατρός Της, όπως ούτε σπιθαμή θρακικής γης παραχωρηθή Βουλγάροις. Άλλως αμυνθώμεν μέχρις εσχάτων, οι δε τυχόν διασωθησόμενοι εξ ημών πυρπολήσωμεν οικίας μας εκπατριζόμενοι». Μια επιτροπή Ξανθιωτών αποτελούμενη από δυο χριστιανούς και έναν μωαμεθανό συνάντησε τον βασιλιά Κωνσταντίνο στην Καβάλα, χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Μέσα σε έναν μήνα πάνω από 150.000 Έλληνες της Θράκης πήραν τον δρόμο της αυτοεξορίας. Ελπίδα και αγώνας καθοδηγούν τους Θρακιώτες, όπως φανερώνουν γλαφυρά και τα τραγούδια.

Κλειστά τα ελληνικά σχολεία, απαγόρευση της ελληνικής γλώσσας, καταστροφή των ελληνικών βιβλίων, αντικατάσταση των ελληνικών επιγραφών από βουλγαρικές, αρπαγή χειρόγραφων κωδίκων των Μοναστηριών, παραβίαση και οικειοποίηση περιουσιών. Αυτή ήταν η κατάσταση στην περιοχή, ενώ 12.000 από τους 42.000 Έλληνες ηλικίας 17-60 ετών που εκτοπίστηκαν στα βουλγαρικά τάγματα εργασίας στο Καρναμπάτ, στην Πλεύνα και στο Σούμλαν δεν κατόρθωσαν να επιστρέψουν. «Δεκάξι ώρες στη δουλειά με ένα μικρό ψωμάκι και το φαΐ όλο βοντά, να λιώνει το κορμάκι. Πού ?σαι γλυκιά μανούλα μου να στρώσεις το κρεβάτι, να πέσω ν΄ αποκοιμηθώ, να μην ανοίξω μάτι», σιγοτραγουδούσαν οι όμηροι για να αντέξουν τις κακουχίες. Τα βασανιστήρια στα καταναγκαστικά έργα, αλλά και τον πόθο για την ελευθερία και την πατρίδα απηχούν τα τραγούδια που μας παρουσίασε η Μικτή Χορωδία υπό την καθοδήγηση του μουσικού κου Αριστείδη Τρακάκη( δ. πρόγραμμα).

Το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρίσκει την Οθωμανική Αυτοκρατορία ηττημένη. Η Ελλάδα διεκδικεί ξανά τη Θράκη με υπόμνημα του Ελευθερίου Βενιζέλου προς τους Συμμάχους στο Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι. Τότε, η Γαλλία, για να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα στη Μέση Ανατολή, δια του αρχιστράτηγου των συμμαχικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής Φρανσουά Ντ΄ Εσπεραί, διατάσσει τα συμμαχικά στρατεύματα να καταλάβουν τη Δυτική Θράκη. Έτσι, το πρωινό της 4^ης Οκτωβρίου 1919 τα συμμαχικά στρατεύματα με επικεφαλής τον στρατηγό Λεοναρδόπουλο μπήκαν στην Ξάνθη. Μάλιστα επικεφαλής των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων ήταν ο Ξανθιώτης ανθυπολοχαγός Γαβριήλ Λαδάς. Η είσοδος του ελληνικού στρατού έγινε από τη σημερινή οδό ΙΧ Μεραρχίας από την οποία κατευθύνθηκε στην Κεντρική Πλατεία, όπου ήδη ανέμεναν ο Γάλλος Ύπατος Αρμοστής της Διασυμμαχικής Θράκης Ch. Charpy, ο Έλληνας Στρατηγός Γ. Λεοναρδόπουλος με το επιτελείο του και πλήθος Ξανθιωτών που επέστρεψαν στην πατρίδα τους, για να υποδεχθούν τους ελευθερωτές Έλληνες στρατιώτες. Οι Ξανθιώτες, Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, ξέσπασαν σε ζητωκραυγές και επευφημίες. Σενεγαλέζικο τάγμα απέδωσε τιμές στο διερχόμενο ελληνικό τάγμα. Ο τσολιάς Γεώργιος Τσίκος από τα Πράμαντα Ιωαννίνων ύψωσε την ελληνική σημαία στον πύργο του ωρολογίου, ενώ ακουγόταν ο Εθνικός Ύμνος.

Πρώτος δήμαρχος της πόλης ορίστηκε ο Ταχήρ Εφέντης, ο οποίος ήταν και ο τελευταίος δήμαρχος πριν τη βουλγαρική κατοχή, με βοηθό του τον Χριστόδουλο Μπρωκούμη. Οι Συμμαχικές Δυνάμεις επέβαλαν στη Θράκη καθεστώς διασυμμαχικής κατοχής, ονομάζοντάς τη «Χώρα της Θράκης» υπό τη διοίκηση του στρατηγού Charpy και με επίσημη γλώσσα τη γαλλική. Η ελληνική κυβέρνηση όρισε ως εκπρόσωπό της τον Χαρίσιο Βαμβακά. Ακολούθησαν η απελευθέρωση της Κομοτηνής και της Αλεξανδρούπολης την άνοιξη του 1920. Οι δε στρατιωτικές κατακτήσεις επικυρώθηκαν με τη Συνθήκη των Σεβρών τον Ιούλιο του 1920.

Κυρίες και κύριοι,

Η ελευθερία που απολαμβάνουμε όλοι σήμερα, σε συνθήκες ισονομίας και ισοπολιτείας, δεν είναι αυτονόητο και δεδομένο αγαθό. Προέκυψε από τους αγώνες και τις αγωνίες του λαού μας.

Η 4^η Οκτωβρίου, στο μέτρο που εγγράφηκε στη συλλογική μας εμπειρία, προσανατολίζει τη σκέψη και τη δράση μας. Ας έχουμε κατά νου ότι κάθε πρόταγμα, κάθε ανάταση εθνική, κάθε νέος αγώνας εντάσσεται αναγκαία σε μια μακρά παράδοση που μόνο εφόσον αφομοιώνεται γόνιμα δίνει καρπούς και εξακοντίζεται στο μέλλον. Και έτσι θωρακισμένοι, ας επιδιώξουμε τη θέση που μας αναλογεί στο σύγχρονο κόσμο. Προσβλέποντας σ? ένα ειρηνικό μέλλον που θα μας χωρά όλους.

Χαίρε, Ξάνθη ελευθέρα! Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά!

Επιμέλεια κειμένου:

Αν. Κελίδου, Φ. Κοκκίνη, Ι. Παρασχάκη